Balkar Türklerinin ataları arasında Hunlar, Göktürkler, Hazarlar ve özellikle Kıpçaklar önemli yer tutar. Gök Tanrı inancı, bu halklar üzerinden Balkarlar arasında İslamiyet’ten önce yaygındı. Tanrı’ya “Tengri”, egemenliğe ise “kut”, “ülu” (ulu), “biçik” gibi kavramlarla atıf yapılırdı.
KUT ANLAYIŞI VE BEYLİK GELENEĞİ
Balkarlar arasında da aile reisliği, savaşçılık, bilgelik gibi meziyetler Gök Tanrı’dan gelen bir güç ve saygınlıkla açıklanırdı. Bu kişilere halk saygı duyar, onları “kutlu kişi” veya “atalı” olarak görürdü. Töreye uygun yaşamayan, halkına zulmeden liderin “bereketi kaçar”, “kut’u gider” denirdi – bu eski anlayışın kalıntısıdır.
İSLAMİYET SONRASI DÖNÜŞÜM AMA İZLER SÜREGELDİ
Balkarlar 9.-13. yüzyıllar arasında İslamiyet’i benimsedi. Ancak eski inançlardan bazıları, örf-adet ve dilde yaşamaya devam etti: “Tengri” kelimesi bazen hâlâ Tanrı anlamında kullanılır. Bazı halk dualarında “Gökyüzü şahittir” gibi ifadeler vardır – bu da Gök Tanrı izidir. Kut benzeri kavramlar, “baht”, “nasip”, “devletli olmak” gibi İslami kavramlara karışarak yaşamıştır.
BALKAR ATASÖZLERİNDE KUT İZLERİ
Balkar ve Karaçay halk edebiyatında geçen bazı atasözleri, “kut” kavramına yakın anlamlar taşır:
- “Halkı olanın Tanrısı vardır.” – Kut’un halk desteğiyle ilişkisi
- “Töresiz kişi kut görmez.” – Töre ile kut arasındaki bağ
- “Adaletli bey, Tanrı’nın kutudur.” – Yöneticiye verilen ilahi güç vurgusu