Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı (1919-1923), bağımsızlık mücâdelesinde önemli bir dönüm noktası olurken, Sovyetler Birliği’nin sağladığı maddî ve diplomatik destek, bu zaferin kazanılmasında kritik bir rôl oynadı. Yeni kurulan Sovyet hükûmeti, Anadolu’daki millî hareketi anti-emperyalist bir mücâdele olarak görerek, Türkiye Büyük Millet Meclisi (T.B.M.M.) hükûmetine silah, altın ve diplomatik destek sağladı.
Sovyetler Birliği’nin Kurtuluş Savaşı’na katkıları arasında yaklaşık 39.000 tüfek, 327 makineli tüfek, 54 top, 63 milyon fişek ve 147.000 top mermisi yer aldı. Bu yardımlar, Türk ordusunun cephane eksikliğini gidererek Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Taarruz gibi kritik savaşlarda avantaj sağladı.
Altın Desteği: 1920 Moskova Antlaşması kapsamında Sovyetler, T.B.M.M.’ye 10 milyon altın ruble (yaklaşık 8 ton altın) taahhüt etti. Bu miktarın 4 milyon rublesi 1920-1921 yıllarında teslim edildi. Altın, ordunun lojistik ihtiyaçlarını karşılamak ve savaş ekonomisini desteklemek için kullanıldı.
Diğer Yardımlar: Sovyetler, tıbbî malzeme, giysi ve gıda gibi ek destekler de sağladı. Bu yardımlar, savaş koşullarında Türk halkının ve ordusunun direncini artırdı.
DİPLOMATİK DESTEK VE ANTLAŞMALAR
Sovyetler Birliği, maddî yardımların yanısıra diplomatik alanda da T.B.M.M. hükûmetine destek verdi. Bu destek, Türkiye’nin uluslararası meşruiyet kazanmasında etkili oldu.
Moskova Antlaşması (16 Mart 1921): Sovyetler Birliği ile T.B.M.M. arasında imzalanan bu antlaşma, iki taraf arasında dostluk ve işbirliğini resmîleştirdi. Antlaşma, Türkiye’nin doğu sınırlarını güvence altına aldı ve Misak-ı Millî hedeflerini destekledi. Ayrıca, T.B.M.M.’nin uluslararası alanda tanınmasının ilk adımlarından biri oldu.
Kars Antlaşması (13 Ekim 1921): Sovyetler’e bağlı Kafkas cumhuriyetleri (Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan) ile imzalanan bu antlaşma, doğu sınırlarını netleştirdi. Böylece Türk ordusu, batı cephesine odaklanabildi.
Uluslararası Tanıma: Sovyetler, T.B.M.M. hükûmetini resmen tanıyan ilk devletlerden biri oldu. Bu, Ankara’nın uluslararası alanda meşruiyetini güçlendirdi ve Batılı güçlere karşı diplomatik bir avantaj sağladı.
STRATEJİK VE ASKERÎ KATKILAR
Sovyet yardımları, özellikle lojistik ve stratejik açıdan Türk ordusuna destek oldu.
Doğu Cephesi’nde Dolaylı Destek: Sovyetler’in Kafkasya’daki Bolşevik hareketleri desteklemesi, Ermeni güçlerinin zayıflamasına yol açtı. Bu, Türk ordusunun Doğu Cephesi’nde daha az dirençle karşılaşmasını sağladı.
Karadeniz Lojistiği: Yardımlar genellikle Karadeniz üzerinden Trabzon ve Samsun limanlarına ulaştırıldı, bu da Türk ordusunun lojistik hatlarını güçlendirdi.
SOVYET DESTEĞİNİN ARKASINDAKİ MOTİVASYON
Sovyetler Birliği’nin Türkiye’ye yardım sağlamasının temel nedenleri şunlardı:
- Ortak Düşman: Hem Sovyetler hem de T.B.M.M., Batılı emperyalist güçlere (özellikle İngiltere ve Fransa’ya) karşı mücâdele ediyordu. Sovyetler, Anadolu’daki hareketi anti-emperyalist bir devrim olarak gördü.
- Jeopolitik Çıkarlar: Türkiye’nin bağımsızlığı, Sovyetler’in Kafkasya ve Orta Asya’daki çıkarlarını koruma açısından stratejik bir öneme sâhipti.
- Pragmatik İş Birliği: Sovyetler, Türkiye’nin sosyalist bir rejime yönelmeyeceğini bilse de, ortak düşmana karşı pragmatik bir işbirliği geliştirdi.
YARDIMLARIN ETKİSİ
- Askerî Başarılar: Sovyet silah ve cephane desteği, Türk ordusunun Sakarya (1921) ve Büyük Taarruz (1922) gibi zaferlerinde önemli bir rôl oynadı.
- Diplomatik Güç: Sovyetler’in tanıması ve antlaşmaları, T.B.M.M.’nin Lozan Antlaşması’na giden yolda elini güçlendirdi.
- Bağımsızlık Süreci: Sovyet yardımları, savaşın zor koşullarında Türk ordusunun ve halkının dayanma gücünü artırarak bağımsızlığın kazanılmasına katkı sağladı.
Sonuç olarak, Sovyetler Birliği, Kurtuluş Savaşı’nda Türkiye’ye yaklaşık 10 milyon altın ruble, binlerce tüfek, top ve milyonlarca mermi ile destek oldu. Moskova ve Kars Antlaşmaları, doğu sınırlarını güvence altına alarak Türk ordusunun batıya odaklanmasını sağladı. Bu yardımlar, Türkiye’nin bağımsızlık mücâdelesinde önemli bir katkı sağladı ve anti-emperyalist mücâdelede iki taraf arasında geçici ama etkili bir işbirliği oluşturdu.